Player Kings

Ο Ερρίκος ο Δ΄ συγκαταλέγεται στα ιστορικά δράματα του Σαίξπηρ. Η συγγραφή του τοποθετείται ανάμεσα στο 1596 με  1597 και δραματοποιεί μέρος των απαρχών της βασιλείας του Ερρίκου Δ΄ της Αγγλίας. Η μεγάλη του εκδοτική και θεατρική επιτυχία ώθησαν τον Άγγλο δραματουργό να παρουσιάσει δυο χρόνια αργότερα ένα δεύτερο έργο με τίτλο Ερρίκος ο Δ΄ (δεύτερο μέρος).

Η κύρια πηγή του Σαίξπηρ για τον Ερρίκο Δ΄, (πρώτο μέρος), όπως και για τα περισσότερα από τα ιστορικά του έργα, ήταν η δεύτερη έκδοση (1587) του  «Χρονικά της Αγγλίας, της Σκωτίας και της Ιρλανδίας» του Ράφαελ Χόλινσεντ, το οποίο με τη σειρά του βασίστηκε στο «Η ένωση των δύο ευγενών και διακεκριμένων οίκων του Λάνκαστερ και της Υόρκης» του Έντουαρντ Χολ. Οι μελετητές υποθέτουν ότι ο Σαίξπηρ ήταν επίσης εξοικειωμένος με το ποίημα του Σάμιουελ Ντάνιελ για τους εμφύλιους πολέμους στην Αγγλία. Τέλος, άλλη πηγή θα μπορούσε να είναι και το ανώνυμο «The Famous Victories of Henry V».

Το έργο καλύπτει μόλις ένα χρόνο, αρχίζοντας από το 1402 έως το 1403, στην αρχή της βασιλείας του Ερρίκου Δ’. Να σημειωθεί εδώ ότι ο Ερρίκος στέφθηκε βασιλιάς αφού ανέτρεψε τον ξάδερφο του Ριχάρδο τον Γ’ παρακάμπτοντας και τη νόμιμη σειρά διαδοχής.

Η στέψη του ήταν η πρώτη στέψη Άγγλου βασιλιά από την εποχή της νορμανδικής κατάκτησης με τελετουργικό στην αγγλική γλώσσα αντί της γαλλικής που χρησιμοποιούσαν οι προηγούμενοι βασιλείς. Επιπλέον, υπήρξε ο πρώτος βασιλιάς της Αγγλίας από τη δυναστεία των Πλανταγενετών που η μητέρα του ήταν Αγγλίδα με μητρική γλώσσα τα αγγλικά, σε αντίθεση με τις μητέρες των προηγούμενων βασιλέων που είχαν μητρική γλώσσα τα γαλλικά. 

Η πλοκή περιστρέφεται γύρω από την αποτυχημένη απόπειρα της οικογένειας Πέρσι και των συμμάχων τους να ανατρέψουν τον Ερρίκο Δ΄. Παράλληλα με την πολιτική και στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ του βασιλιά Ερρίκου και των επαναστατημένων ευγενών, ο Σαίξπηρ εστιάζει στον έκλυτο βίο του γιου του βασιλιά Χαλ και στη μεταστροφή του όταν στέφεται βασιλιάς ως Ερρίκος Ε’.

Οι συγκρούσεις, ο πολεμικός χαρακτήρας του έργου και η δραματική ένταση διανθίζονται έντεχνα με κωμικά επεισόδια στα οποία πρωταγωνιστεί ο Φάλσταφ, ένας μέθυσος ιππότης φίλος του Χαλ. Η συναναστροφή του μελλοντικού βασιλιά Ερρίκου Ε’ με τον Φάλσταφ και ο χρόνος που περνάει στα καπηλειά συναναστρεφόμενος περιθωριακούς τύπους, προβληματίζουν τον βασιλιά και θέτει σε κίνδυνο τον θρόνο.

Στο έργο που παίζεται για δυο ακόμη μέρες στο West End με τίτλο «Player Kings», το πρώτο και ο δεύτερο μέρος του Ερρίκου διασκευάστηκαν σε μια παράσταση 4 ωρών. Η μεγάλη διάρκεια δέχτηκε αναπόφευκτα κριτική από τον εγχώριο τύπο που τη χαρακτήρισε μαραθώνιο με ανάμεικτα αποτελέσματα.

Είναι αλήθεια ότι 4 ωρες μπορεί να είναι υπερβολικές αλλά ο Ερρίκος είναι ένα τεράστιο έργο που χωρίς τις απαραίτητες περικοπές θα χρειαζόταν παραπάνω χρόνο να παρασταθεί – αν υποθέσουμε πως υπάρχει ακόμη ανάγκη του μέσου θεατή για τα ιστορικά δράματα αυτού του είδους-.

Από την αλλη, ο Σαίξπηρ είναι τεράστιος δημιουργός, σημείο αναφοράς τόσο στη θεατρική παράδοση των Άγγλων όσο και στην παγκόσμια δραματουργία. Στη συνείδηση όσων ασχολούνται ενεργά με το θέατρο υπάρχει η άτυπη υποχρέωση να κρατάνε ζωντανή την επικοινωνία των θεατών με τα έργα του σαν μέρος ενός νήματος που δεν πρέπει να κοπεί. Μπορούμε να βρούμε τις αναλογίες και στη δική μας ανάγκη να συνεχίσουμε να παρασταίνουμε το αρχαίο δράμα.

Ο Ερρίκος Δ’ έχει σημεία που προκαλούν πλήξη σε θεατές που πιθανόν αγνοούν  την αγγλική ιστορία με τις λεπτομέρειες της, αλλά υπάρχει εκεί μέσα ο Φάλσταφ που κάνει αμέσως το έργο γοητευτικό. Όσοι ηθοποιοί έχουν υποδυθεί τον συγκεκριμένο ρόλο λένε ότι είναι εξαιρετικά δύσκολος. Φαίνεται μάλιστα να είχε γραφτεί πάνω σε  συγκεκριμένο ηθοποιό και κωμικό της εποχής του Σαίξπηρ.

Ο Φάλσταφ είναι περφόρμερ όπως λέει ο σερ Ιαν Μακ Κέλλεν. Παίζει θέατρο μέσα στο θέατρο, έχει ψυχολογικές διακυμάνσεις, δοκιμάζει τις αντοχές του ίδιου και του περίγυρου, είναι ένας ρόλος που απέφευγε συνειδητά ο μεγάλος ηθοποιός αλλά η τωρινή διασκευή τον έκανε να παρακάμψει τις όποιες αναστολές του αφού εδώ ο Φάλσταφ μοιάζει να ξεφέυγει απ’ την καρικατούρα και να γίνεται πιο πραγματικός χαρακτήρας.

Είναι δύσκολο να αποτυπώσω μέσα σε λίγες γραμμές την εντύπωση που μου άφησε η παράσταση. Η παρουσία του σερ Ιαν Μακ Κέλλεν που μετρά 85 χρόνια ζωής υπήρξε καταλυτική στην κρίση μου γι’ αυτό που είδα. Ήρθε εδώ να ενσαρκώσει αυτό το παλιό ρητό που κυκλοφορεί στον χώρο του θεάτρου «μην παίξεις ποτέ δίπλα σε παιδί, σε σκυλί και στον Τσαρλς Λοτον γιατί θα σου κλέψουν την παράσταση».

Μπορεί να είναι βέβαια υπερβολικό αλλά ήταν αδύνατο να πάρει κανείς τα μάτια του απ΄αυτόν τον αεικίνητο 85άρη που με στεντόρεια φωνή, πνευματική διαύγεια και σκαμπρόζικη περπατησιά μετέφερε όλη του την καλλιτεχνική πείρα στη σκηνή και υποδύθηκε ένα ρόλο που κανονικά είναι πολύ νεώτερος σε ηλικία. Παρόλα αυτά, ο Μακ Κέλλεν είχε τη σοφία να μην καπελώσει την παράσταση και να μην επισκιάσει την υπόλοιπη διανομή. Δεν ακκίστηκε και δεν επέδειξε καμία αλαζονεία στο παίξιμο του επαναπαυόμενος στο μεγάλο του όνομα. Είδαμε έτσι κι έναν εξαιρετικό Χαλ που από το ανόητο πριγκηπόπουλο του Α’ μέρους μεταστρέφεται δραματικά σ’ έναν υπεύθυνο και σοβαρό μονάρχη. Απολαύσαμε τις κωμικές σκηνές της ταβέρνας και τις παλατιανές συνομωσίες και νομίζω πως τόσο η πρόθεση του σκηνοθέτη Ρόμπερτ Ικ για ένα σαιξπηρικό έργο ποταμό σε σημερινά μέτρα όσο και του σερ Ίαν Μακ Κέλλεν να διδάσκεται στους νέους περισσότερο ο Σαίξπηρ δικαιώθηκαν.

Player Kings cast and creative team

By: Robert Icke adapted from Henry IV: Parts 1 and 2 by William Shakespeare

Director: Robert Icke

Cats list: Ian McKellen (as Falstaff)

Design: Hildegard Bechtler

Lighting: Lee Curran

Sound: Gareth Fry

Other info: Flight direction by Kev McCurdy