Η «Βεγγέρα» στο Εθνικό Θέατρο (ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΤΡΟ ΑΘΗΝΑΣ – ΣΚΗΝΗ Β)

Το έργο

Η «Βεγγέρα» του Ηλία Καπετανάκη ανήκει στην μεγάλη παράδοση των μονόπρακτων κωμωδιών που γράφτηκαν στα τέλη του 19^ου αιώνα και συνεχίστηκαν και στις αρχές του  20^ου, παράλληλα όμως διαφοροποιείται απ’ αυτές σε κάτι πολύ βασικό. Οι μονόπρακτες εκείνες κωμωδίες συνήθως μεταφράζονταν από τα γαλλικά και τα ιταλικά, άλλοτε όμως συγγράφονταν και κατευθείαν πάνω στον καμβά της ξένης φαρσοκωμωδίας. Στην ελληνική θεατρική πραγματικότητα καθιερώθηκε να παίζονται στο τέλος κάθε παράστασης προς τέρψιν των θεατών.

«Η Βεγγέρα» γράφεται το 1894 από τον Ηλία Καπετανάκη και χαρακτηρίζεται Ηθογραφίαν εις πράξιν.

Ο θεατρολόγος και σημαντικός μελετητής του νεοελληνικού θεάτρου Δημήτρης Σπάθης στο μελέτημα του  «Ηλίας Καπετανάκης και το νεοελληνικό θέατρο στο τέλος του 19ου αιώνα» διαχωρίζει τη «Βεγγέρα» από τις άλλες μονόπρακτες κωμωδίες ως προς το εξής: […] Κύριο γνώρισμα της «νεωτερικής» γραφής και ειδοποιός διαφορά, που κάνει τη «Βεγγέρα» να ξεχωρίζει από άλλα ομοειδή ελληνικά έργα, είναι η απουσία χαλαρότητα της πλοκής, η προβολή του κωμικού μέσα από συνηθισμένα περιστατικά της καθημερινής ζωής και η συνειδητή απομάκρυνση από τα τυποποιημένα φαρσικά σχήματα της παραδοσιακής κωμωδίας […]

Με τη λέξη  βεγγέρα αναφερόμαστε  βασικά στην επίσκεψη που έκανε μια οικογένεια στο σπίτι μιας άλλης με σκοπό την ανάπτυξη της κοινωνικότητας. Συνήθως τα παιδιά έπαιζαν μεταξύ τους, ενώ οι μεγάλοι συζητούσαν στο σαλόνι του σπιτιού. Η οικοδέσποινα κερνούσε καφέ, γλυκό ή ποτό τους επισκέπετες, ενώ αν στην ομήγυρη υπήρχαν νεαρές, ανύπαντρες κοπέλες, έπαιζαν κάποιο μουσικό όργανο ή τραγουδούσαν για να ευχαριστήσουν τη συντροφιά.

Ο Καπετανάκης με τη «Βεγγέρα» του μας εισάγει σε μια συνήθεια των οικογενειών να ανταλλάσσουν επισκέψεις εν είδει κοινωνικής συναναστροφής αντιγράφοντας όμως τον καθωπρεπισμό και τα ήθη που έρχονται απ’ την αλλοδαπή. Στη «Βεγγέρα», οι ήρωες φέρουν συμπεριφορές μάλλον της ζωής στην επαρχία κι αυτό ακριβώς είναι που θέλει να τονίσει κι ο συγγραφέας.

Οι οικοδεσπότες, η οικογένεια Νερουλού εν προκειμένω, αγνοούν τους στοιχειώδεις κανόνες ευγένειας και φέρεσθαι και είναι επιπλέον ανέτοιμοι να δεχτούν αυτή την επίσκεψη. Έτσι απορρυθμίζεται σταδιακά η κοινωνική συναναστροφή και η βεγγέρα οδηγείται σε όλεθρο.

Η παράσταση

Στο Σύγχρονο θέατρο της Αθήνας, η ομάδα «Κανιγκούντα» που θεωρεί αυτή τη δουλειά της ως την πιο συλλογική της ως τώρα, κινήθηκε γύρω απ’ τον άξονα μιας γελοιογραφίας. Μ’ αυτόν τον τρόπο όμως αλλοιώθηκε το πραγματικό κλίμα της «Βεγγέρας» – τουλάχιστον έτσι όπως γράφτηκε απ’ τον Καπετανάκη και συγχρόνως άλλαξε και το είδος ώστε να να μην μπορούμε πλέον να μιλάμε για κωμωδία, αλλά για μια υπερβολή με γκροτέσκα και συχνά αφελή στοιχεία.

Είναι ενδιαφέρον να παίζεται στην αρχή της δεύτερης δεκαετίας του 21^ου αιώνα μια κωμωδία 100 και βάλε χρόνων και βεβαίως είναι θεμιτές οι όποιες αλλαγές θα μπορούσαν να την εκσυγχρονίσουν και να την πάνε πέρα από το ηθογραφικό του θέματος, αρκεί βέβαια να μην καταστρέφεται  ο ρυθμός.

Η κωμωδία δεν είναι τόσο εύκολο είδος όπως γενικώς πιστεύεται και πάντως χαρακτηρίζεται από μια συγκεκριμένη ρυθμική που σχετίζεται άμεσα με το πάρε δώσε της ατάκας. Αυτό δεν μπορεί να αγνοείται και να επιχειρείται ν’ αντικατασταθεί από διανοητικό χιούμορ. Στην κωμωδία – τουλάχιστον στη συγκεριμένη- δεν γίνεται ν’ αργεί η απάντηση και να υπερτονίζεται η κάθε έκφραση είτε δια του υπερβολικού μακιγιάζ είτε δια της γκριμάτσας, γιατί τότε οι ήρωες γελοιοποιούνται και γίνονται κλόουν. Ο Καπετενάκης σατιρίζει καταγράφοντας ήθη αλλά σε καμία περίπτωση δεν γελοιοποιεί.

Την οπτική της «Βεγγέρας» που οι ίδιοι επέλεξαν, την υπηρέτησαν σωστά οι ηθοποιοί της ομάδας «Κανιγκούντα». Το ζητούμενο πάντως εν κατακλείδι είναι να παίζει κανείς τέτοιες κωμωδίες με περισσότερη ψυχή κι ένστικτο και λιγότερη σκέψη.

Ιδιαίτερη μνεία οφείλω να κάνω κλείνοντας στο σκηνικό και τα κοστούμια της Θάλειας Ιστικοπούλου.

«Η Βεγγέρα» του Ηλία Καπετανάκη

Εθνικό Θέατρο -ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΤΡΟ ΑΘΗΝΑΣ – ΣΚΗΝΗ Β΄

Σκηνοθεσία: Γιάννης Λεοντάρης

Σκηνικά – κοστούμια: Θάλεια Ιστικοπούλου

Μουσική: Βασίλης Μαντζούκης

Φωτισμοί: Κορίνα Βασιλειάδη

Διανομή:

Κος Νερουλός: Δημήτρης Αγαρτζίδης

Κος Στενός: Θανάσης Δήμου

Δημήτρω / Φρόσω: Ανθή Ευστρατιάδου

Κατίνα: Σύρμω Κεκέ

Ελένη: Μαρία Κεχαγιόγλου

Μαρίκα: Μαρία Μαγκανάρη

Νίκος: Πέτρος Μάλαμας

Κα Στενού: Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου